Slachtoffers van jeugdzorg ontvangen een schadevergoeding van €5.000 voor de trauma’s die zij hebben opgelopen. Dit bedrag wordt uitbetaald aan degenen die fysiek of seksueel geweld hebben ervaren, maar ook aan diegenen die emotioneel letsel hebben opgelopen door psychisch geweld, isolement en publieke vernedering. Voor veel jongeren was het leven in jeugdzorg een ervaring die hun eigenwaarde aantastte en hen afgesneden hield van menselijk contact.
In 2023 ontvingen tienduizenden jongeren deze symbolische compensatie voor de ellende die zij ondervonden. Dit is slechts een kleine stap in de richting van herstel voor een systeem dat al decennialang gebrekkig functioneert. Nederland heeft aangekondigd vanaf 2030 geen kinderen meer in instellingen op te sluiten, maar de vraag blijft: kan jeugdzorg daadwerkelijk gerepareerd worden?
Jarenlang leefden Sanne en April in gesloten jeugdzorginstellingen, waar ze volledig werden afgesneden van de maatschappij. Vandaag de dag werken zij zelf in de jeugdzorg en delen ze hun ervaringen uit die tijd, zoals het gevoel van opgesloten zitten achter hekken die hen van de buitenwereld scheidden. Dit leidde tot littekens, zowel fysiek als emotioneel.
De geschiedenis van jeugdzorg gaat terug naar het begin van de 20ste eeuw, toen werd aangenomen dat kinderen uit verwaarloosde gezinnen criminaliteit zouden ontwikkelen. Het idee was dat een verblijf in instellingen hen zou kunnen ‘heropvoeden’. In de praktijk bleken veel kinderen echter weg te lopen of door hun ouders opgehaald te worden. Uiteindelijk drukten instellingen de overheid om dwangmaatregelen in te voeren, zodat kinderen niet konden ontsnappen.
Het systeem van jeugdzorg, oorspronkelijk ontworpen om kinderen van de straat te houden, heeft een lange geschiedenis van misstanden. Vandaag de dag is het systeem zo vastgeroest dat het moeilijk lijkt te veranderen. In de gesloten jeugdzorg werden kinderen zoals Sanne en April niet geholpen, maar gekortwiekt in hun vrijheid, wat vaak leidde tot verhoogde spanningen en verslechterd gedrag.
Sanne herinnert zich hoe ze keer op keer werd opgesloten, vaak in isoleercellen, zonder enige vorm van hulp of begeleiding. De groepsleiders gedroegen zich agressief, wat haar gevoel van machteloosheid alleen maar versterkte. “Het was niet veilig daar,” vertelt ze. Het systeem bleef hen in een vicieuze cirkel houden, zonder de juiste zorg te bieden.
De jeugdzorg kent een lange geschiedenis van protesten tegen isoleercellen en gesloten instellingen, maar veranderingen zijn langzaam gekomen. Pas in 2019 stopte de Koppeling als eerste instelling in Nederland met het gebruik van isoleercellen, wat een belangrijke stap was richting meer mensgerichte zorg. Toch zijn er nog steeds te veel jongeren die door het systeem worden gesleept, vaak zonder dat hun echte behoeften centraal staan.
Jeugdzorg is inmiddels een miljardenindustrie, met onvoorstelbaar lange wachtlijsten en steeds meer kosten. Het systeem is in een vicieuze cirkel terechtgekomen, waarbij veranderingen telkens onterecht worden uitgesteld. Er is een groeiende weerstand tegen deze systemen, deels omdat zoveel mensen financieel afhankelijk zijn van het bestaande model.
Toch zijn er ook lichtpuntjes, zoals de recente transformatie van gesloten jeugdzorginstellingen in meer open gemeenschappen waar jongeren samen kunnen wonen, elkaar kunnen ondersteunen en begeleid worden zonder de onderdrukking van gesloten deuren. Dit zou een model kunnen zijn voor de toekomst, waarin jongeren niet meer worden opgesloten, maar daadwerkelijk geholpen worden om hun trauma’s te verwerken in een ondersteunende omgeving.
De weg naar een betere jeugdzorg is lang en vol obstakels. Maar de hoop blijft dat er op den duur een systeem zal ontstaan waarin jongeren daadwerkelijk gehoord worden, hun behoeften centraal staan, en ze niet langer behandeld worden als probleemgevallen, maar als individuen met een toekomst.
