In de gezinstherapie worden vaak specifieke gezinsrollen benoemd die kinderen en volwassenen onbewust aannemen als reactie op disfunctionele gezinsdynamieken. Deze rollen zijn bedoeld om het gezinstelsel in stand te houden, maar kunnen onbedoeld schadelijk zijn voor het individu dat de rol vervult. De theorieën van gezinstherapeut Ivan Boszormenyi-Nagy over gezinsrollen kunnen effectief worden gecombineerd met de inzichten van Gabor Maté over emotioneel trauma. Maté beschrijft hoe onopgeloste emotionele pijn, vooral uit de jeugd, diepgaande gevolgen heeft voor zowel mentale als fysieke gezondheid.
1. De Parentificatie-Rol
Parentificatie is een van de meest belastende rollen, waarin een kind de ouderrol op zich neemt. Dit betekent dat het kind emotioneel of fysiek zorgt voor een ouder of andere gezinsleden, ten koste van zijn eigen jeugd en emotionele ontwikkeling. Het kind ervaart trauma door chronische stress en emotionele overbelasting. Volgens Maté leidt deze emotionele onderdrukking tot problemen zoals angst en lichamelijke klachten.
Gezondheidsproblemen: Zoals eerder beschreven, kunnen kinderen die deze rol vervullen last krijgen van angststoornissen, depressie, codependentie, burn-out, chronische pijn, en auto-immuunziekten.
Mechanisme: De parentificatie-rol legt een intensieve emotionele en fysieke belasting op het kind, wat leidt tot chronische stress en het onderdrukken van eigen behoeften.
Psychedelische Therapie: Voor mensen in de parentificatie-rol kan psychedelische therapie een manier zijn om gevoelens van chronische stress en verantwoordelijkheid los te laten. Deze therapie kan hen helpen om onderdrukte emoties naar boven te laten komen, zodat ze niet langer het gevoel hebben dat ze constant in een zorgende rol moeten zitten. Psychedelica kunnen bijdragen aan zelfcompassie, het verwerken van emoties en het herstellen van balans tussen eigen behoeften en die van anderen.
2. De Zondebok-Rol
De zondebok is het kind dat vaak verantwoordelijk wordt gehouden voor problemen binnen het gezin. Deze rol kan een groot emotioneel trauma veroorzaken omdat het kind negatieve overtuigingen over zichzelf internaliseert, zoals schuld en schaamte. Maté legt uit dat dit hen vatbaar maakt voor psychische stoornissen en zelfs fysieke aandoeningen door de aanhoudende onderdrukking van emoties.
Gezondheidsproblemen: Kinderen in de zondebokrol ontwikkelen vaak gevoelens van schuld, schaamte, en een laag zelfbeeld, wat kan leiden tot depressie, angststoornissen, verslavingsproblemen, en gedragsstoornissen. Lichamelijk kunnen ze vatbaar zijn voor chronische pijn en stressgerelateerde aandoeningen.
Mechanisme: De voortdurende afwijzing en beschuldiging leiden tot emotionele trauma’s, die zich kunnen uiten in zelfdestructief gedrag, zelfmedicatie, en lichamelijke klachten door onderdrukte woede en frustratie.
Psychedelische Therapie: Voor de zondebok kan psychedelische therapie een veilige ruimte creëren om naar de wortels van hun pijn en gedragingen te kijken, zonder het oordeel dat ze gewend zijn te ervaren. Psychedelica kunnen helpen bij het verminderen van vijandigheid, het verbeteren van zelfcompassie, en het transformeren van negatieve zelfbeelden. Deze therapie kan hen helpen om de rol van “rebel” los te laten en meer inzicht te krijgen in zichzelf en hun plek in relaties.
3. De Held
De held is het kind dat succesvol probeert te zijn en goed presteert om het gezin eer te geven en problemen te maskeren. Dit kind ontwikkelt een groot verantwoordelijkheidsgevoel en perfectionisme, wat kan leiden tot stress en burn-out. Volgens Maté kan dit leiden tot een trauma in de vorm van zelfonderdrukking, waarbij het kind leert dat zijn waarde ligt in prestaties, niet in wie het echt is.
Gezondheidsproblemen: De held kan op latere leeftijd worstelen met perfectionisme, burn-out, angststoornissen, en hart- en vaatziekten door de chronische druk om te presteren. Ze zijn ook vatbaar voor stressgerelateerde aandoeningen, zoals migraine en spijsverteringsproblemen.
Mechanisme: De held onderdrukt zijn eigen onzekerheden en kwetsbaarheden, wat op lange termijn kan leiden tot uitputting en gezondheidsproblemen door de constante prestatiedruk.
Psychedelische Therapie: Therapie kan hen helpen de lat minder hoog te leggen voor zichzelf en meer zelfcompassie te ontwikkelen. Het proces kan hen leren dat hun eigenwaarde niet afhankelijk is van prestaties of zorg voor anderen, en psychedelica kunnen helpen bij het loslaten van de controle en het ervaren van diepere emoties zonder oordeel.
4. De Mascotte
De mascotte probeert de spanning in het gezin te verlichten door humor en speelsheid, maar doet dit vaak ten koste van zijn eigen authentieke emoties. Dit leidt tot emotionele onderdrukking, iets wat Maté beschrijft als schadelijk op de lange termijn. De mascotte verbergt pijn achter humor, wat kan resulteren in een gebrek aan emotionele diepgang en problemen met zelfbeeld.
Gezondheidsproblemen: De mascotte kan als volwassene last krijgen van depressie, angst, een laag zelfbeeld, en problemen met emotionele diepgang in relaties. Hun vlucht in humor kan zich ontwikkelen tot emotionele vervlakking of onvermogen om dieper op emoties in te gaan.
Mechanisme: Door pijn en spanning te maskeren met humor, blijven onderliggende emoties en trauma’s onverwerkt, wat leidt tot een verminderde emotionele verbinding en mogelijk psychosomatische klachten.
Psychedelische Therapie: Therapie kan de mascotte helpen om voorbij de oppervlakkige maskers te kijken en onderdrukte gevoelens zoals verdriet of angst toe te laten. Psychedelica kunnen een veilige ruimte creëren waarin de mascotte zich kwetsbaar kan voelen en tot de kern van hun echte gevoelens kan doordringen. Dit kan hen helpen om diepere verbindingen met zichzelf en anderen aan te gaan.
5. De Verzorger
De verzorger neemt de verantwoordelijkheid om de emotionele en soms fysieke behoeften van anderen in het gezin te vervullen. Dit lijkt op parentificatie, maar kan ook volwassenen treffen die in hun relatie met de ouderrol zijn blijven zitten. Verzorgers negeren vaak hun eigen behoeften, wat volgens Maté leidt tot onderdrukte emoties en stressgerelateerde ziekten.
Gezondheidsproblemen: Deze rol kan leiden tot een chronisch gebrek aan zelfzorg, resulterend in uitputting, depressie, burn-out, en soms lichamelijke klachten als hartkloppingen, maagzweren en slaapproblemen.
Mechanisme: De verzorger stelt zijn eigen behoeften voortdurend opzij, wat op de lange termijn leidt tot uitputting en stressgerelateerde aandoeningen doordat ze onvoldoende voor zichzelf zorgen.
Psychedelische Therapie: Therapie kan de verzorger helpen om hun neiging tot zelfopoffering te doorbreken. Psychedelica kunnen hen helpen diepere emoties te verkennen en leren te voelen wat zij zelf nodig hebben, zonder zich verantwoordelijk te voelen voor de behoeften van anderen. Dit kan hun zelfzorg versterken en hen leren dat het oké is om eerst voor zichzelf te zorgen.
6. De Slachtoffer-Rol
In de slachtofferrol positioneert iemand zich als degene die het meest lijdt en als onschuldig slachtoffer in het gezin. Dit kind trekt de aandacht door emotioneel afhankelijk te zijn, wat op termijn kan leiden tot depressie en zelfmedelijden. Maté stelt dat zelfmedelijden en de slachtofferrol een vorm van emotionele onderdrukking kunnen worden, waardoor het individu in een neerwaartse spiraal terechtkomt.
Gezondheidsproblemen: Mensen die deze rol vervullen, ontwikkelen vaak een passieve houding ten opzichte van hun eigen gezondheid, wat kan leiden tot depressie, angststoornissen, een laag zelfbeeld, en in ernstige gevallen zelfbeschadigend gedrag of verslavingen.
Mechanisme: Door zichzelf als slachtoffer te zien, voelen deze individuen zich vaak machteloos om hun situatie te verbeteren, wat leidt tot gevoelens van hopeloosheid en een grotere kans op psychische problemen.
Psychedelische Therapie: Therapie kan het slachtoffer helpen om onderliggende gevoelens van hopeloosheid en machteloosheid te verkennen en deze te transformeren. Psychedelica kunnen hen in contact brengen met innerlijke kracht en eigenwaarde, waardoor ze leren zichzelf niet alleen als slachtoffer te zien maar ook als iemand die in staat is tot verandering en heling.
7. De Rebel
De rebel komt in opstand tegen de gezinsdynamiek, vaak door gedragsproblemen en conflicten met gezagsfiguren. De onderliggende boosheid en frustratie zijn vaak een reactie op onrechtvaardigheid of gebrek aan emotionele steun. Maté ziet dergelijke opstandigheid als een manier om trauma’s te uiten, maar die zonder begeleiding kan leiden tot zelfdestructieve patronen, verslaving of problemen in relaties.
Gezondheidsproblemen: De rebel kan als volwassene vaker te maken krijgen met gedragsstoornissen, middelenmisbruik, impulsief gedrag, en angststoornissen. Lichamelijk kunnen ze vatbaar zijn voor verwondingen door risicovol gedrag en voor stressgerelateerde aandoeningen.
Mechanisme: Door te rebelleren, uiten ze vaak onderdrukte woede en frustratie. Dit kan een uitlaatklep bieden, maar leidt soms tot destructieve patronen en gezondheidsproblemen die voortkomen uit impulsiviteit en gebrek aan emotionele regulatie.
Psychedelische Therapie: Psychedelische therapie kan de rebel helpen om onderdrukte boosheid en frustratie op een gezonde manier te verwerken en los te laten. In een veilige en begeleide setting kan deze therapie helpen bij het vinden van nieuwe manieren om zich te uiten zonder zichzelf of anderen te beschadigen. Dit kan hen helpen een meer gebalanceerde en constructieve relatie met hun emoties te ontwikkelen.
8. De Vredestichter
De vredestichter probeert voortdurend conflicten te sussen en harmonie te creëren. Dit kind negeert vaak zijn eigen gevoelens om het welzijn van het gezin te waarborgen. Deze onderdrukking van emoties, volgens Maté, leidt tot spanning, innerlijke woede en gezondheidsproblemen, omdat de vredestichter de conflicten internaliseert in plaats van ermee om te gaan.
Gezondheidsproblemen: Vredestichters kunnen op latere leeftijd last krijgen van burn-out, angst, codependentie, en psychosomatische klachten zoals maagproblemen en chronische spierspanning.
Mechanisme: Door hun eigen behoeften te negeren en voortdurend te proberen harmonie te bewaren, onderdrukken vredestichters vaak hun eigen emoties. Dit kan zich fysiek manifesteren als chronische spanning en emotionele uitputting.
Psychedelische Therapie: Therapie kan vredestichters helpen om onderdrukte gevoelens zoals frustratie, woede of verdriet te herkennen en uiten. Psychedelica kunnen helpen deze emoties vrij te laten stromen en vredestichters leren om hun eigen behoeften en grenzen serieus te nemen, zonder angst voor conflict. Dit kan bijdragen aan assertiviteit en een gezonder zelfbeeld.
9. De Onzichtbare
De onzichtbare is het kind dat zich terugtrekt en onopgemerkt probeert te blijven om niet belast te worden met familiedrama. Deze teruggetrokken houding kan leiden tot gevoelens van isolatie en eenzaamheid. Maté stelt dat dit “verdwijnen” traumatisch is, omdat het kind leert dat het onbelangrijk is en vaak moeite heeft met eigenwaarde en zelfexpressie.
Gezondheidsproblemen: Onzichtbare gezinsleden kunnen later kampen met eenzaamheid, depressie, angst, en problemen met sociale interactie. Ze lopen ook risico op psychosomatische klachten en een verhoogde stressrespons door onderdrukte emoties.
Mechanisme: Door zichzelf terug te trekken en weinig te delen, leren onzichtbare kinderen hun emoties te negeren, wat leidt tot gevoelens van isolatie en onderliggende stress die hun gezondheid negatief kan beïnvloeden.
Psychedelische Therapie: Bij deze rol kan psychedelische therapie helpen om gevoelens van isolatie te verminderen en onderdrukte emoties naar boven te brengen. Het kan hen aanmoedigen om hun eigen waarde en behoeften te erkennen en ruimte voor zichzelf te creëren. Psychedelica kunnen helpen om een diepere verbinding met hun emoties en hun sociale relaties te vinden.
10. De Pleaser
De pleaser probeert de ouders of andere gezinsleden tevreden te stellen en conflicten te vermijden door zich aan te passen en in de smaak te vallen. Dit kind negeert vaak zijn eigen wensen en ontwikkelt weinig zelfbewustzijn. Maté beschrijft de pleaser-rol als een vorm van zelfverloochening die kan leiden tot een chronische behoefte aan goedkeuring en een laag zelfbeeld.
Gezondheidsproblemen: Pleasers ontwikkelen vaak angststoornissen, depressie, burn-out, en stressgerelateerde fysieke klachten, zoals hoofdpijn en maagklachten. Ze zijn gevoelig voor codependentie en hebben moeite met assertiviteit.
Mechanisme: Door voortdurend anderen te pleasen, verwaarlozen ze hun eigen grenzen en behoeften, wat leidt tot een onderdrukking van hun emoties en persoonlijke stress.
Psychedelische Therapie: Therapie kan pleasers helpen om hun neiging tot zelfopoffering en bevestigingsdrang te doorbreken. Psychedelica kunnen hen helpen om contact te maken met onderdrukte eigenwaarden en behoeften, waardoor zij leren dat hun eigenwaarde niet afhankelijk is van de goedkeuring van anderen. Dit kan leiden tot meer zelfrespect en onafhankelijkheid.
11. De Bedenker
De bedenker is het kind dat oplossingen en ideeën aandraagt om gezinsproblemen op te lossen, vaak vanuit een sterk ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel. Dit kind voelt de druk om problemen op te lossen die hun leeftijd of capaciteiten overstijgen, wat hen overmatig belast en kan leiden tot stress en gezondheidsproblemen. Maté wijst erop dat dit trauma kan veroorzaken omdat het kind de druk van een ouder op zich neemt.
Gezondheidsproblemen: Deze rol kan leiden tot chronische stress, burn-out, en perfectionisme-gerelateerde aandoeningen. Bedenkers kunnen ook last krijgen van angst, slaapproblemen, en een hoge bloeddruk door hun verantwoordelijkheidsgevoel.
Mechanisme: Door problemen op te lossen die vaak hun capaciteiten of leeftijd overstijgen, dragen bedenkers een grote verantwoordelijkheid, wat leidt tot stress en emotionele uitputting.
Psychedelische Therapie: Psychedelische therapie kan de bedenkers helpen om niet alleen in oplossingen te denken, maar ook hun eigen behoeften en emoties te erkennen. Dit kan hen helpen om los te laten en te leren dat ze niet verantwoordelijk zijn voor alles en iedereen. Psychedelica kunnen hen helpen om perfectionisme te verminderen en om zichzelf te waarderen voor wie ze zijn, niet alleen voor wat ze doen.
12. De Denker
De denker is het kind dat zich terugtrekt in een rationele of intellectuele wereld als manier om te ontsnappen aan de emotionele pijn en spanning binnen het gezin. Door zich te concentreren op logica, analyse, en vaak ook academische prestaties, kan de denker vermijden om de emotioneel beladen sfeer thuis volledig te ervaren. Dit mechanisme geeft een gevoel van controle, maar gaat ten koste van het emotionele bewustzijn. Het kind leert vaak zijn eigen gevoelens te rationaliseren of zelfs te negeren, wat tot een emotionele vervreemding van zichzelf leidt.
Deze intellectuele vlucht kan zorgen voor een overmatige afhankelijkheid van het verstand, waarbij emoties als onveilig of onbelangrijk worden gezien. Volgens Maté is dit een subtiele vorm van trauma, omdat de denker leert zijn gevoelens weg te drukken en zichzelf te zien als een "denkende" in plaats van een "voelende" persoon. Door emoties weg te redeneren, raakt de denker vervreemd van zijn eigen innerlijke wereld en ervaart vaak moeite met intieme, emotioneel open relaties. Op lange termijn kan dit leiden tot een gebrek aan diepgaande verbinding met zichzelf en anderen, wat de denker emotioneel geïsoleerd en vaak eenzaam maakt.
Gezondheidsproblemen: Denkende gezinsleden ontwikkelen vaak moeilijkheden met emotionele expressie, wat kan leiden tot eenzaamheid, depressie, en psychosomatische klachten zoals chronische spanning en spijsverteringsproblemen.
Mechanisme: Door emoties te rationaliseren en te onderdrukken, raken deze individuen vervreemd van hun eigen gevoelens, wat kan leiden tot een verstoorde relatie met hun emotionele zelf en hun lichamelijke welzijn.
Psychedelische Therapie: Psychedelische therapie kan denkers helpen om contact te maken met hun emotionele kant. Door psychedelica in een veilige omgeving te gebruiken, kunnen ze leren om emoties niet te rationaliseren, maar deze toe te laten en echt te voelen. Dit kan helpen bij het ontwikkelen van emotioneel bewustzijn en het opbouwen van diepere, meer open relaties met anderen.
Problemen op latere leeftijd als gevolg van emotioneel trauma
- Angststoornissen (truffels)
- Auto-immuunziekten
- Burn-out (cannabis)
- Chronische pijn (cannabis)
- Chronische spierspanning
- Chronische vermoeidheid
- Codependentie
- Complexe PTSS (CPTSS)
- Depressie (truffels)
- Emotionele vervlakking (truffels)
- Gedragsstoornissen
- Hart- en vaatziekten
- Hartkloppingen
- Hoofdpijn (truffels)
- Hypertensie (hoge bloeddruk) (cannabis)
- Impulsief gedrag
- Laag zelfbeeld
- Maagzweren
- Migraine (truffels)
- Posttraumatische stressstoornis (PTSS) (truffels)
- Prikkelbare darm syndroom (PDS)
- Sociale angst (truffels)
- Slaapproblemen
- Spijsverteringsproblemen
- Verslavingsproblemen (truffels)
- Zelfbeschadigend gedrag
- Zich eenzaam voelen
Gevolgen van Emotioneel Trauma
Emotioneel trauma in jeugdjaren kan zich manifesteren in uiteenlopende lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen op latere leeftijd, zoals angststoornissen, depressie, complexe PTSS, chronische pijn, en verslavingen. Maté benadrukt dat de onderdrukking van emoties tijdens de jeugd de basis vormt voor veel van deze aandoeningen.
De gezinsrollen die we in deze context beschrijven, zijn vaak onbewuste overlevingsmechanismen. Het begrijpen van deze rollen en het verwerken van het onderliggende trauma kan mensen helpen om patronen van zelfverloochening en emotionele onderdrukking los te laten. Dit maakt ruimte voor genezing en het opbouwen van gezonde relaties en emotionele grenzen.
