Cerebrospinale vloeistof (CSF), ook wel hersen- of ruggenmergvocht genoemd, is een heldere, kleurloze vloeistof die de hersenen en het ruggenmerg omgeeft. Het heeft cruciale beschermende en fysiologische functies die essentieel zijn voor het centrale zenuwstelsel (MacAulay, Keep & Zeuthen, 2022; StatPearls, 2025).
Productie en circulatie
CSF, voornamelijk geproduceerd door de plexus choroideus, fungeert als een kussen voor het centrale zenuwstelsel: het dempt schokken, voorkomt beschadiging van het zachte hersenweefsel en vermindert het effectieve gewicht van de hersenen (NCBI Bookshelf, 2025). Daarnaast voert CSF metabolisch afval af via het glymfatisch systeem en transporteert het hormonen, voedingsstoffen en andere moleculen binnen het centrale zenuwstelsel (MacAulay et al., 2022).
Bescherming en schokdemping
De circulatie van CSF wordt gedeeltelijk beïnvloed door de ademhaling. Tijdens in- en uitademing verschuift het drukverschil in de borstholte en buik, waardoor CSF in een subtiel ritme door de ventrikels en het subarachnoïdale systeem beweegt. Dit ritme werkt als een zachte “massage” van de hersenen en bevordert het afvoeren van afvalstoffen.
Invloed van ademhaling, diafragma en darmen
Ook bewegingen van de darmen en het diafragma hebben een indirect effect op CSF-circulatie. Buikademhaling en peristaltiek zorgen voor subtiele drukgolven die zich via het cerebrospinale systeem voortplanten. Hierdoor ontstaat een zachte pulsering die hersenweefsel masseert, de glymfatische reiniging stimuleert en helpt bij het transport van chemische signalen door het zenuwstelsel.
CSF draagt direct bij aan neuronale signaaloverdracht. Door de regulatie van ionensamenstelling en osmotische balans creëert CSF een optimale extracellulaire omgeving waarin neuronen elektronische impulsen kunnen genereren en doorgeven. Natrium, kalium en calciumionen in CSF zijn essentieel voor actiepotentialen, synaptische transmissie en neurotransmitterafgifte (MacAulay et al., 2022; Fluids & Barriers, 2020). De balans van deze ionen wordt strak bewaakt: de choroïdale epitheelcellen gebruiken verschillende transporters (zoals Na⁺/K⁺-ATPase, NKCC1) om ionengehalten te reguleren (Fluids & Barriers, 2020; MacAulay et al., 2022).
Rol bij signaaloverdracht
Voeding – zoals onbewerkt of Keltisch zeezout – kan bijdragen aan natriumvoorziening. Hoewel dit zout voornamelijk natriumchloride bevat, zitten er ook sporen in van andere mineralen zoals kalium, calcium en magnesium. Deze sporenelementen kunnen subtiel bijdragen aan de ionische balans in CSF, wat cruciaal is voor neuronale signalering. Andere voeding (groenten, fruit, noten, zuivel) levert belangrijke hoeveelheden kalium en calcium om een gezonde CSF-samenstelling te ondersteunen.
Samenstelling van CSF
Qua samenstelling lijkt CSF op bloedplasma, maar met belangrijke verschillen. Het bestaat voor ongeveer 99 % uit water, bevat elektrolyten zoals natrium, kalium, calcium, magnesium en chloride, en heeft een lagere eiwit- en cellulaire concentratie dan plasma (NCBI Bookshelf, 2025; Brain Circulation, 2018). Deze samenstelling zorgt voor een stabiele chemische omgeving essentieel voor neuronale functie.
Kwaliteit van CSF en neurologische gezondheid
De kwaliteit van CSF is van groot belang. Verstoringen in pH of ionbalance kunnen neurologische schade veroorzaken. Zo kunnen verhoogde zuurgraad of verkeerde ionische balans neuronale prikkelbaarheid verstoren, myelineschade bevorderen en het glymfatisch systeem minder efficiënt maken. Dit kan bijdragen aan aandoeningen zoals neurodegeneratie of cognitieve stoornissen (Lyckenvik et al., 2025).
Bronnen
- Fluids and Barriers of the CNS. (2020). Choroid plexus and the blood–cerebrospinal fluid barrier in disease. Fluids and Barriers of the CNS, 17(1). https://doi.org/10.1186/s12987-020-00196-2
- Lyckenvik, T., Forsberg, M., Johansson, K., Axelsson, M., Zetterberg, H., Blennow, K., Illes, S., Wasling, P., & Hanse, E. (2025). Ion concentrations in CSF and serum are differentially and precisely regulated. Brain Communications, 7(3), fcaf201. https://doi.org/10.1093/braincomms/fcaf201
- MacAulay, N., Keep, R. F., & Zeuthen, T. (2022). Cerebrospinal fluid production by the choroid plexus: a century of barrier research revisited. Fluids and Barriers of the CNS, 19(1), 26. https://doi.org/10.1186/s12987-022-00323-1
- NCBI Bookshelf. (2025). Physiology, Cerebral Spinal Fluid. StatPearls Publishing.
- Japan Academy. (2022). Central regulation of body fluid homeostasis. Proceedings of the Japan Academy, Series B, 98(7), 283–324. https://doi.org/10.2183/pjab.98.016
- Cells. (n.d.). Ca²⁺, Na⁺, and K⁺ homeostasis and signaling in brain development and neurological diseases. Cells. MDPI.
- dr.z_neurosurgery [Dr. Z 🧠 Neurosurgery]. (2023, augustus 19). Its called a cine MRI. If CSF is obstructed, it can lead to accumulation of fluid, which can increase the pressure inside the head and necessitate surgical intervention to relieve that pressure [TikTok-video]. TikTok. https://www.tiktok.com/@dr.z_neurosurgery/video/7540325060603563294?_r=1&_t=ZG-91Qb9OvWRUX
