De verschillen tussen je sympathische en parasympathische zenuwstelsel zijn zo ingrijpend dat het soms voelt alsof je een schakelaar omdraait. Stel je voor dat je op een prachtige dag op het strand bent, de zon schijnt en er is een lichte bries. Je duikt het water in, maar hebt moeite om boven te blijven. Wat gebeurt er als je sympathische zenuwstelsel aan de slag gaat?
Terwijl je tegen de stroming vecht, komt je sympathische zenuwstelsel, oftewel je vecht-of-vluchtrespons, in actie. Je bent in overlevingsmodus en je lichaam bereidt zich voor op conflict. Je lichaam signaleert gevaar door adrenaline vrij te geven. Je hart begint sneller te kloppen, je pupillen verwijden zich en je mond wordt droog. Je luchtwegen openen zich, zodat er zoveel mogelijk zuurstof naar je hersenen wordt gestuurd om je alert te houden, en andere lichaamsprocessen schakelen over om je in je tijd van nood te helpen. Je maag en darmen stoppen met verteren, je blaas ontspant, je voortplantingssysteem beperkt de bloedtoevoer en je lever geeft glucose vrij om je een energieboost te geven. Al deze veranderingen gebeuren zo snel dat je ze misschien niet eens opmerkt.
Wanneer je weer terug op het strand komt, begin je te kalmeren en te ontspannen. Wat gebeurt er als je parasympathische zenuwstelsel aan de slag gaat? Dit is je parasympathische zenuwstelsel of je rust-en-verteren-proces in werking. De lichaamsprocessen die eerst op volle toeren draaiden, veranderen nu van koers. Je hartslag vertraagt, je ademhaling komt weer op peil, je pupillen vernauwen en je begint te kwijlen. Terwijl je lichaam zich realiseert dat het niet langer onder bedreiging staat, beginnen je maag en darmen weer met verteren. Je blaas trekt samen en je voortplantingssysteem verhoogt de bloedtoevoer. Met andere woorden, je lichaam keert terug naar zijn natuurlijke staat. Dit is een voorbeeld van je autonome zenuwstelsel in actie. Hoe balanceert je autonome zenuwstelsel de twee?
Het sympathische zenuwstelsel en het parasympathische zenuwstelsel voeren een vitale balansact uit die je helpt te overleven en te herstellen. Dit gebeurt vele keren per dag, of je nu op het strand bent, thuis aan het ontspannen bent, vanuit een kantoor werkt of ergens daartussenin. En hoewel je misschien denkt dat je vecht-of-vluchtrespons alleen bij grote stresssituaties, zoals een auto-ongeluk, in werking treedt, kan het ook worden getriggerd door kleine dingen zoals het morsen van een glas melk of het krijgen van een papercut. Je kunt ook je rust-en-verteren-respons bedanken voor alle liefdevolle gevoelens, groot en klein, die je misschien dagelijks ervaart. Van het knuffelen van je puppy tot het uitspreken van je liefde voor je partner. Dus de volgende keer dat je gestrest bent en je lichaam gespannen aanvoelt, of je jezelf ontspant op de bank na een drukke werkdag, neem dan een moment om de kleine, maar belangrijke dingen te waarderen die je lichaam doet om je te helpen omgaan met de vele uitdagingen van het leven en daarvan te herstellen.
Bron: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553141/
Het zenuwstelsel is opgedeeld in twee delen: het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg, terwijl het perifere zenuwstelsel alles daarbuiten omvat. Het centrale zenuwstelsel ontvangt, verwerkt en reageert op informatie van onze zintuigen [1]. Alles buiten de hersenen en het ruggenmerg valt onder het perifere zenuwstelsel.
Een belangrijk deel van het perifere zenuwstelsel is het autonome zenuwstelsel (AZS), dat onbewust vitale functies zoals ademhaling, hartslag en spijsvertering regelt. Het autonome zenuwstelsel bestaat weer uit twee onderdelen: het parasympathische zenuwstelsel (PZS) en het sympathische zenuwstelsel (SZS).
Het parasympathische zenuwstelsel komt vooral in actie wanneer je lichaam in rust is. Dit is bijvoorbeeld het geval als je slaapt, rust of aan het eten bent. Dit wordt ook wel de "rest-and-digest" reactie genoemd. Het PZS helpt je lichaam energie te sparen, zorgt voor een lagere hartslag, bevordert de spijsvertering en ondersteunt andere herstelprocessen.
Aan de andere kant staat het sympathische zenuwstelsel, dat juist actief is in stressvolle situaties. Dit is het systeem dat zorgt voor de bekende "fight-or-flight" reactie, waarbij je lichaam zich klaarmaakt om te vluchten of vechten door je hartslag te verhogen, je spieren aan te spannen en je alertheid te verhogen.
Structuur en Functie
Het PZS bestaat uit zenuwen die signalen van de hersenen en het ruggenmerg naar organen in je lichaam sturen. De zenuwen van het PZS beginnen in de hersenstam en het onderste deel van het ruggenmerg. Deze zenuwen zijn langer dan die van het SZS en geven signalen door aan zenuwcellen die dicht bij de organen liggen, zoals de ogen, speekselklieren, longen en darmen.
De belangrijkste neurotransmitter van het PZS is acetylcholine. Dit is een stofje dat de signalen tussen zenuwcellen doorgeeft. Acetylcholine zorgt ervoor dat de juiste processen in gang worden gezet, zoals het vertragen van de hartslag of het stimuleren van de spijsvertering.
Belangrijke functies van het PZS
Het PZS regelt een aantal belangrijke lichaamsfuncties:
- Ogen: Het verkleint de pupillen en helpt met dichtbij zien.
- Hart: Het verlaagt de hartslag.
- Luchtwegen: Het vernauwt de luchtwegen en verhoogt de slijmproductie.
- Spijsvertering: Het verhoogt de spijsvertering en stimuleert de afgifte van spijsverteringssappen.
- Blazen en plassen: Het helpt de blaas te legen door de spieren te ontspannen en samen te trekken.
Embryologie
Het parasympathische zenuwstelsel ontwikkelt zich al vroeg in de zwangerschap. De zenuwen van het PZS worden gevormd uit speciale cellen die zich in de hersenen en het ruggenmerg bevinden.
Fysiologische Variaties
De activiteit van het PZS verandert met de leeftijd. Naarmate we ouder worden, neemt bijvoorbeeld de reactie van het hart en de pupillen op parasympathische signalen af.
Chirurgische Overwegingen
Sommige operaties, zoals ingrepen in het bekkengebied, kunnen het PZS beschadigen, wat problemen kan veroorzaken zoals moeite met plassen of seksuele disfunctie. Een andere ingreep, vagotomie, waarbij een deel van de nervus vagus wordt doorgesneden om maagzweren te behandelen, kan leiden tot spijsverteringsproblemen.
Klinische Betekenis
Het PZS kan betrokken zijn bij verschillende aandoeningen:
- Seksuele disfunctie: Wanneer de zenuwen die betrokken zijn bij het PZS beschadigd zijn, kan dit leiden tot problemen met seksuele opwinding, zoals erectieproblemen.
- Urineproblemen: Schade aan het PZS kan problemen veroorzaken met het legen van de blaas.
- Horner-syndroom: Dit kan gebeuren als de signalen van het sympathische zenuwstelsel worden onderbroken, waardoor het PZS de overhand krijgt. Dit kan leiden tot symptomen zoals een afhangend ooglid of een vernauwde pupil.
- Cholinergische toxiciteit: Wanneer er te veel acetylcholine vrijkomt, kan dit leiden tot symptomen zoals overmatig speeksel, tranen, zweten, en diarree. Dit wordt ook wel de SLUDGE-reactie genoemd: Salivatie (overmatig speeksel), Lacrimatien (tranen), Urineren, **Diarree, **Gastro-intestinale pijn, en Emesis (braken).
