Parental Alienation Syndrome (PAS)

Bij complexe scheidingssituaties kan het voorkomen dat een kind zich afkeert van een van de ouders zonder duidelijke reden. Dit fenomeen, vaak aangeduid als ouderverstoting of Parental Alienation (PA), wordt in sommige contexten ook aangeduid met de term Parental Alienation Syndrome (PAS). De term PAS werd voor het eerst geïntroduceerd door de Amerikaanse psychiater Richard Gardner in de jaren 1980 (Gardner, 1985). Sindsdien is er veel debat over de validiteit, juridische toepasbaarheid en klinische bruikbaarheid van dit concept.

"Ik ben een moeder die oudervervreemding gebruikt. Wat betekent dat? Mijn relatie met je vader is voorbij en nu wil ik ook dat jouw relatie met hem eindigt. Maar hij is mijn vader! Ik weet het, maar ik kan hem niet uitstaan en gebruik jou onbewust om hem pijn te doen. Daarom maak ik zijn bezoekjes zo moeilijk, praat ik negatief over hem bij elke kans die ik krijg en geef ik er niet om dat hij je wil zien. Zijn gevoelens zijn voor mij totaal onbelangrijk. Eerlijk gezegd zie ik hem niet eens meer als jouw vader.

Maar ik wel. Hou je niet van de tijd met mama? We doen altijd alles wat jij wilt en bij je vader thuis is het toch niet leuk. Tenzij je niet van mij houdt en liever bij hem woont?

Dit is wat ik leer: ik moet een kant kiezen. Er is geen begrip voor hoe dit alles mij beïnvloedt, alleen maar focus op de problemen die jullie met elkaar hebben. Het is ontzettend giftig omdat ik constant naar een lastercampagne over mijn ouder moet luisteren, van mijn andere ouder. Ik mis de tijd met mijn vader, ik mis buiten spelen, kamperen of gewoon samen dingen kijken met hem. Maar ik ben te bang om dat te zeggen omdat het voelt alsof ik jou op een of andere manier verraad. Dus houd ik mijn gevoelens binnen en terwijl ik hem mis, heb ik zoveel dingen over hem gehoord dat ik niet meer weet wat waar is. Ik word gaslighted, waardoor ik leer mezelf niet meer te vertrouwen.

Over twintig jaar zal ik ontdekken dat ik ben voorgelogen of dat veel verhalen overdreven waren. Ik zal zoveel woede en wrok tegenover jou hebben, maar omdat ik nooit mocht uiten hoe ik me hier voelde, zal ik die woede en wrok op mezelf richten. Ik zal me in allerlei vormen van zelfbeschadiging storten."

Wat is ouderverstoting?

Ouderverstoting wordt gekenmerkt door een situatie waarbij een kind een van zijn ouders afwijst, zonder dat er sprake is van mishandeling of verwaarlozing, en waarbij de andere ouder (vaak onbewust) een rol speelt in het versterken van deze afwijzing (Bernet et al., 2010). Kenmerkend is dat de negatieve houding van het kind vaak niet in verhouding staat tot de werkelijke ervaringen met de afgewezen ouder.

Het PAS-syndroom: wetenschappelijke controverse

Hoewel Gardner (1985) PAS als een klinisch syndroom beschreef, wordt het niet erkend in de DSM-5 (American Psychiatric Association, 2013) of de ICD-11 (World Health Organization, 2019). De voornaamste kritiek is dat PAS onvoldoende empirisch is onderbouwd en te vaak wordt ingezet als strategisch verweer in rechtszaken, vooral bij aantijgingen van misbruik (Meier, 2020). Veel wetenschappers pleiten daarom voor het gebruik van de neutralere term “ouderverstoting”, die de dynamiek beschrijft zonder het als een medisch syndroom te classificeren.

Psychologische impact op het kind

De gevolgen van ouderverstoting kunnen ernstig zijn. Onderzoek toont aan dat kinderen in zulke situaties verhoogd risico lopen op depressie, angststoornissen, identiteitsproblemen en problemen in latere relaties (Baker, 2007). Het loyaliteitsconflict waarin het kind zich bevindt, kan een blijvende psychologische belasting vormen.

Juridische implicaties

In juridische contexten is ouderverstoting een complex onderwerp. Enerzijds wil men het contact tussen kind en beide ouders bevorderen, anderzijds moet men waken voor het legitimeren van schadelijk gedrag. Rechters kunnen omgangsregelingen aanpassen, ouderbegeleiding verplichten of, in extreme gevallen, het hoofdverblijf van het kind wijzigen (Van Lawick & Visser, 2015). In Nederland wordt ouderverstoting steeds vaker erkend als een vorm van emotionele kindermishandeling (Trimbos-instituut, 2022).

Diagnostische en therapeutische benadering

De meeste deskundigen pleiten voor een systemische benadering, waarbij zowel ouders als kind worden betrokken. Diagnostiek moet zorgvuldig gebeuren en rekening houden met onderliggende gezinsdynamiek, trauma, en eventuele reële gronden voor afwijzing (Johnston & Sullivan, 2020). Therapieën zoals family bridging therapy en court-ordered reunification programs worden met wisselend succes toegepast.

Conclusie

Hoewel het begrip Parental Alienation wetenschappelijk en juridisch steeds serieuzer wordt genomen, blijft het gebruik van het label Parental Alienation Syndrome controversieel. Het is belangrijk te erkennen dat ouderverstoting een reëel en schadelijk verschijnsel is, maar diagnostiek en interventie moeten zorgvuldig en multidisciplinair gebeuren. Juridische en psychologische systemen dienen samen te werken om het welzijn van het kind centraal te stellen.

Referenties (APA-stijl)

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
• Baker, A. J. L. (2007). Adult children of parental alienation syndrome: Breaking the ties that bind. W. W. Norton & Company.
• Bernet, W., von Boch-Galhau, W., Baker, A. J. L., & Morrison, S. L. (2010). Parental alienation, DSM-V, and ICD-11. American Journal of Family Therapy, 38(2), 76–187. https://doi.org/10.1080/01926180903586583
• Gardner, R. A. (1985). Recent trends in divorce and custody litigation. Academy Forum, 29(2), 3–7.
• Johnston, J. R., & Sullivan, M. J. (2020). Parental alienation: In search of common ground for a more differentiated theory. Family Court Review, 58(2), 270–292. https://doi.org/10.1111/fcre.12440
• Meier, J. S. (2020). U.S. child custody outcomes in cases involving parental alienation and abuse allegations. GWU Law Faculty Publications & Other Works. https://ssrn.com/abstract=3448062
• Trimbos-instituut. (2022). Kindermishandeling en vechtscheidingen: Signaleren en handelen. Retrieved from https://www.trimbos.nl
• Van Lawick, J., & Visser, J. (2015). Kinderen uit de knel: Over ouderschap en conflict na scheiding. Amsterdam: SWP.

Psychedelische therapie met psilocybine (de werkzame stof in "magic mushrooms") is een opkomend veld in de psychotherapie, en hoewel het nog niet specifiek onderzocht is in de context van ouderverstoting, kunnen er op basis van huidige inzichten aannemelijke therapeutische toepassingen worden overwogen — vooral op het vlak van traumaverwerking, empathieherstel en gezinsdynamiek.

Hieronder volgt een onderbouwde analyse.

Potentiële rol van psilocybine-therapie bij ouderverstoting

1. Traumaverwerking bij het kind of de verstoten ouder

Kinderen die langdurig worden blootgesteld aan ouderverstoting ontwikkelen vaak symptomen die overeenkomen met complex trauma, waaronder angst, depressie, en hechtingsproblemen (Baker, 2007). Ook de verstoten ouder kan symptomen van posttraumatische stress ervaren, waaronder rouw, verlies van identiteit en depressieve klachten.

Onderzoek naar psilocybine wijst uit dat gecontroleerde therapeutische sessies kunnen leiden tot:

• Vermindering van depressieve symptomen (Carhart-Harris et al., 2021)
• Verhoogde psychologische flexibiliteit
• Verbetering van posttraumatische stressklachten (Reiff et al., 2020)

👉 Mogelijke toepassing: Psilocybine kan traumaverwerking ondersteunen bij de verstoten ouder of het volwassen kind, als onderdeel van integratieve traumatherapie.

2. Empathie en perspectiefverandering

Psilocybine blijkt het empathisch vermogen en zelfreflectie te vergroten (Pokorny et al., 2017). In situaties van ouderverstoting, waarin miscommunicatie, wantrouwen en starre overtuigingen vaak centraal staan, zou deze vorm van therapie kunnen helpen bij:

• Doorbreken van vijandige narratieven
• Herstellen van het empathisch vermogen tussen ouder en kind
• Verlagen van psychologische verdedigingsmechanismen (bijvoorbeeld zwart-witdenken)

👉 Mogelijke toepassing: In een latere fase van gezinstherapie of verzoeningsprocessen kan psilocybine worden ingezet om perspectiefwisseling en empathisch herstel te bevorderen.

3. Verwerking van schuld, schaamte en identiteitsproblemen

Zowel kinderen als ouders in ouderverstoting kunnen kampen met gevoelens van schuld, schaamte of verlies van zelfbeeld. Psilocybine-therapie wordt in existentiële therapie gebruikt om cliënten te helpen omgaan met diepe psychologische thema’s zoals:

• Verlies en rouw
• Existentiële leegte
• Zelfacceptatie

👉 Mogelijke toepassing: Voor (jong)volwassen kinderen die hun gedrag ten opzichte van een verstoten ouder willen verwerken of begrijpen, kan psilocybine helpen bij het verkrijgen van nieuwe inzichten en betekenisgeving.

Belangrijke kanttekeningen

• Geen quick fix: Psilocybine moet niet gezien worden als een snelle oplossing, maar als katalysator binnen een breder therapeutisch traject met goede voorbereiding, begeleiding en integratie.
• Contra-indicaties: Niet geschikt voor mensen met bepaalde psychiatrische aandoeningen (zoals psychosegevoeligheid).
• Juridische en ethische context: In Nederland is psilocybine alleen legaal in de vorm van truffels (niet paddo’s), en uitsluitend onder begeleiding van gekwalificeerde therapeuten.

Conclusie

Hoewel er nog geen specifiek onderzoek is naar het gebruik van psilocybine bij ouderverstoting, tonen bestaande studies aan dat het kan bijdragen aan traumaverwerking, empathisch herstel en persoonlijke groei — allemaal relevante thema’s in de context van ouder-kindherstel na vervreemding. Integratie in gezinstherapie is in de toekomst denkbaar, maar vereist zorgvuldige klinische en ethische afweging.

Belangrijke bronnen

• Baker, A. J. L. (2007). Adult children of parental alienation syndrome.
• Carhart-Harris, R. L., et al. (2021). Trial of psilocybin versus escitalopram for depression. New England Journal of Medicine, 384(15), 1402–1411.
• Pokorny, T., et al. (2017). Psilocybin increases empathy and moral decision-making. Scientific Reports, 7, 1–11.
• Reiff, C. M., et al. (2020). Psychedelics and psychedelic-assisted psychotherapy. American Journal of Psychiatry, 177(5), 391–410.

Truffels tegen pijn: Wat psilocybine kan betekenen bij ouderverstoting

Ouderverstoting – het pijnlijke proces waarbij een kind zich zonder gegronde reden afkeert van één van de ouders, vaak na een scheiding – is een emotionele klap voor zowel ouder als kind. Het veroorzaakt diepe wonden, wantrouwen en langdurige trauma’s. Terwijl therapeuten en rechters worstelen met hoe deze complexe dynamiek te doorbreken, komt uit onverwachte hoek een mogelijke sleutel: psilocybine.

Psilocybine, de werkzame stof in “magic mushrooms” of truffels, is bezig aan een opmerkelijke wederopstanding in de medische wereld. Onder streng gecontroleerde omstandigheden blijkt het effectief bij depressie, angst, posttraumatische stress en verslavingsproblematiek. Maar wat heeft dit te maken met ouderverstoting?

Meer dan je denkt. Ouderverstoting is geen juridische kwestie alleen – het is een relationeel trauma. Kinderen raken vervreemd van hun eigen geschiedenis. Ouders verliezen niet alleen contact, maar ook een stuk van hun identiteit. En beide kampen worstelen vaak jarenlang met depressieve klachten, boosheid en rouw. Precies in die gelaagde pijn kan psilocybine iets betekenen.

Uit onderzoek blijkt dat psilocybine de hersenen tijdelijk uit hun 'vaste patronen' haalt. Mensen ervaren vaak een verhoogd gevoel van verbondenheid, inzicht en empathie – niet door praten, maar door voelen. Dit maakt het tot een krachtig middel in de verwerking van schuld, schaamte en verlies, thema’s die centraal staan in ouderverstoting.

Stel je voor: een volwassen kind dat na jaren afstand merkt dat de afwijzing van een ouder gebaseerd was op loyaliteitsconflict, niet op waarheid. Of een ouder die door diepe zelfreflectie ruimte vindt voor vergeving – naar het kind én zichzelf. Psilocybine is geen magisch medicijn, maar wel een katalysator voor heling. Mits veilig begeleid.

Toch is voorzichtigheid geboden. Psilocybine is geen wondermiddel en werkt alleen in een veilige, therapeutische setting met goede voorbereiding en integratie. In Nederland is gebruik legaal in de vorm van truffels, maar nog niet breed opgenomen in reguliere GGZ-trajecten. De therapeutische inzet bij gezinsproblematiek staat dan ook nog in de kinderschoenen.

Wat we nodig hebben is moed – van therapeuten, onderzoekers én ouders – om verder te kijken dan klassieke interventies. Want waar woorden soms tekortschieten, kan ervaring de deur openen naar herstel. Misschien is het tijd om niet alleen het kind, maar ook het bewustzijn te herenigen met wat verloren leek.

Bronnen: Carhart-Harris et al. (2021), Baker (2007), Pokorny et al. (2017), Reiff et al. (2020)